Μνήμες από την πλατεία της Γελαδαριάς

Του Ευαγγέλου Στάθη φιλολόγου

Το Βαλτινό δεν ήταν από τα μεγάλα χωριά. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε πως έχει πολλές πλατείες. Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα χωριά, είχε δύο πλατείες που «κόπηκαν» το 1934, σύμφωνα με την οριστική διανομή των οικοπέδων.

Προς το τέρμα περίπου του χωριού, προς το έβγα του, ήταν η μεγάλη πλατεία. Τη λέγαμε Γελαδαριά. Απλωνόταν στενόμακρα δεξιά και αριστερά από τη δημοσιά. Το πλούσιο και μαλακό χώμα γύρω γύρω ήταν «ένα κι ένα» για κόψιμο πλιθιών. Το πήραν πολύ γρήγορα είδηση οι χωριανοί και το εκμεταλλεύτηκαν. Έτσι δημιουργήθηκαν μεγάλες γούρνες που δημιουργούσαν προβλήματα το χειμώνα, γιατί λίμναζαν τα νερά, μύριζαν και ασχήμιζαν γενικώς το τοπίο. Κάποιες λυγαριές και λίγα βούρλα ακόμη προσπαθούσαν να ομορφύνουν τον τόπο, αλλά τίποτε. «Εδώ ήταν βαρκό, ήταν γούρνες, ψαράκια και βατράχια ήταν εδώ»!

Μετά, πολύ αργότερα, κοντά στο ’60, οι ίδιοι οι χωριανοί άρχισαν σιγά σιγά να ισιάζουν τις γούρνες και να μπαζώνουν τα σημεία αυτά. Όλα μόνοι τους, με προσωπική εργασία. Εδώ που τα λέμε, οι ανωμαλίες αυτές που έκανε το έδαφος πριν δεν ήταν και πολύ άσχημες. Εκείνες οι γούρνες, τα σαμαράκια και τα ψηλωματάκια είχαν κι αυτά την ομορφιά τους.

Με το ίσιασμα και το μπάζωμα έγιναν καλύτερα και τα φρύδια, οι όχθοι δηλαδή του μικρού ποταμού. Το άλλο κομμάτι της πλατείας αυτής, απ’ την άλλη μεριά του δρόμου, ήταν πιο ίσιο. Το σχήμα του ήταν περίπου τριγωνικό και γύρω γύρω είχε χαντάκι με χαμηλά φρύδια, τόσο, που και μικρό παιδάκι τα περνούσε και γέρος με μπαστούνι.

Όλο αυτό το μέρος που αναφέραμε έκανε πολλές, πάρα πολλές χρήσεις. Από το απογευματάκι μέχρι που σουρούπωνε καλά καλά, βάλε και λίγο αργότερα ακόμα, αποτελούσε τον τόπο της «μάζωξης». Μάζωξη, το λέει και η λέξη, ήταν η συγκέντρωση των αντρών, του αντρικού πληθυσμού του χωριού. Σχεδόν όλοι συγκεντρώνονταν εκεί. Ήταν χωρισμένοι σε παρέες, ανάλογα με την ηλικία, τις φιλίες, τους μαχαλάδες ή και άλλα κριτήρια.

Εδώ οι παππούδες, πιο κει οι μεσόκοποι, παραπέρα του τάδε μαχαλά, πιο κει, λίγο μακρύτερα, οι νεότεροι και οι νεαροί. Βέβαια, αυτό δεν ήταν εντελώς δεσμευτικό. Μπορούσε για παράδειγμα σε μια συντροφιά να υπάρχουν ένας δύο παππούδες, κάνα δυο μεγάλοι και κάποιοι νεαροί που κάθονταν ήσυχα και λίγο παρέκει. Όσοι κάθονταν, κάθονταν σταυροπόδι ή «τα κούρκουμπα» ή καθισμένοι «χαύδα» στην αγκλίτσα ή στο μπαστούνι τους έτσι, όπως καβαλικεύουμε το άλογο. Μπορούσαν να ξαπλώσουν στη μία μεριά, στηριγμένοι στον αγκώνα μόνο ή στον αγκώνα και με τη παλάμη στη μπούκα (στο μάγουλο). Αυτοί ήταν οι σεμνοί τρόποι καθισιού. Τώρα, οι νεότεροι, που ήταν λίγο πιο ελεύθεροι και πιο ζωηροί, ξάπλωναν ή τα’ ανάσκελα ή τα μπρούμυτα.

Όλες αυτές οι θέσεις ήταν σχεδόν πιασμένες, δηλαδή οι παρέες μαζεύονταν σχεδόν στο ίδιο μέρος. Μόνο τα μικρά παιδιά, τα παιδαρέλια, δεν είχαν μόνιμο στέκι. Αυτά γύριζαν από δω κι από κει, παίζοντας, τρέχοντας, γελώντας και, άμα έπαιρνε κάτι τα’ αυτί τους, κάτι που τους ενδιέφερε, σταματούσαν λιγάκι, κι άκουγαν αν δεν τους μάλωναν οι μεγάλοι.

Η πλατεία αυτή τα βραδάκια ήταν μια μικρή εκκλησία του δήμου, ένα καφενείο. Και τι δεν άκουγες εδώ: πολιτικές ιστορίες, σοβαρές συζητήσεις για κοινωνικά θέματα, συμβουλές από παλιότερους και πιο σοφούς στους νεωτέρους. Συζητούνταν τα θέματα και τα προβλήματα του χωριού και προτείνονταν τρόποι λύσης τους. Μαραπάδες, χωρατά, αστεία και πειράγματα έδιναν και έπαιρναν.

«Στην πλατεία ξεδιπλώνεται μια πολυδιάστατη κοινωνική ζωή: εκεί προσφέρονται διάφορες υπηρεσίες, εκεί ψυχαγωγούνται οι πολίτες ή συναθροίζονται και γι’ άλλους, έκτακτους λόγους, όπως μια εθνική γιορτή ή μια πολιτική συγκέντρωση»! 

Τη μέρα έπαιρνε άλλη όψη η πλατεία. Έκανε πολλαπλή χρήση αυτός ο τόπος. Τις καθημερινές φιλοξενούσε παιδιά, κυρίως της γειτονιάς και του μαχαλά. Εδώ έπαιζαν ποδόσφαιρο, εδώ «σκρόφα», εδώ τρέξιμο και πήδημα στις τρεις. Και τα κορίτσια έπαιζαν «γκέο φραγκέο», «σιμάδα», «τριχίτσα» κ.α.

Σ’ αυτήν την πλατεία συγκέντρωνε ο γελαδάρης τα γελάδια, για να τα οδηγήσει στη βοσκή, γι’ αυτό και ονομαζόταν Γελαδαριά. Κότες, πάπιες, χήνες κι  «απολάτα» γουρούνια γύριζαν σχεδόν όλη τη μέρα και βοσκούσαν. Γαϊδούρια μακροσκοινισμένα απ’ το ποδάρι ή πεδουκλωμένα μαδούσαν απ’ τη μικρή στρωτή αγριάδα, ή ερωτοτροπούσαν, γκαρίζοντας. Το βραδάκι, «βασιλεύοντα ήλιο», οι γειτόνισσες, γριές ως επι το πλείστον, μάζευαν τις γομαροβουνιές και τις γελαδοβουνιές που είχαν γίνει από το πρωί και είχαν στεγνώσει από τον καλοκαιρινό ήλιο. Έτσι καθάριζαν κιόλας όλο το μέρος, έτοιμο για τη μάζωξη.

Πολυάνθρωπη και πολυσύχναστη έκανε την πλατεία το μεγάλο αρτεσιανό που βρισκότανε στη μια άκρη του. Πριν γίνουν τα άλλα 3 αρτεσιανά, όλο το χωριό από εδώ έπαιρνε νερό. Από το πρωί ως αργά το βράδυ η κίνηση εκεί ήταν πολύ μεγάλη. Το γιόμα, το δειλινό και το βραδάκι σχηματιζόταν ουρά στο αρτεσιανό, από κορίτσια της παντρειάς κυρίως που έβρισκαν την ευκαιρία, γιομίζοντας το γκιούμι ή το λαήνι, να σεργιανίσουν λίγο ή να επιδειχτούν στο χωριό.

Κόσμο πολύ όλη την ώρα, νύχτα μέρα, συναντούσες στο αρτεσιανό αυτό. Κόσμο και ζώα. Περαστικοί οδοιπόροι εδώ έβρισκαν την ευκαιρία να ξεδιψάσουν. Νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα, πιτσιρίκια έπαιζαν με το νερό, ζώα πήγαιναν κι έρχονταν, πίνοντας αχόρταγα νερό.

Τις γιορτινές πάλι μέρες γέμιζε από κόσμο η πλατεία. Τις χρονιάρες μέρες εδώ γίνονταν τα σεργιάνια, οι βόλτες και οι χοροί και βεβαίως τα νυφοπάζαρα. Οι νέοι, αγόρια και κορίτσια της παντρειάς, έκαναν βόλτα στον κεντρικό δρόμο της πλατείας, κρυφοκοιτάζονταν για να ιδούν αν αρέσει ο ένας στον άλλον. 

Όταν υπήρχε κανένα ενδιαφέρον απ’ τη μια ή απ’ την άλλη μεριά, έμπαιναν στο χορό. Εκεί δίνονταν η ευκαιρία στους γονείς να ιδούν καλύτερα τους νέους και να διαλέξουν το γαμπρό ή τη νύφη. Από δω λοιπόν άρχιζε πολλές φορές το νυφοπάζαρο. 

Κατά τις δεκαετίες ΄70 - ΄80 εδώ γινόταν και το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου.

Τα τελευταία χρόνια ο χώρος ήταν ψυχρός, κρύος, άχαρος, σχεδόν νεκρός. Δε θύμιζε τίποτε από τα παλιά. Είχε ένα ηρώο, καλύτερο τάχα απ’ το παλιό, από άποψη τέχνης, αλλά πιο απρόσωπο, πιο κρύο και ψυχρό. Είχε δέντρα μοντέρνα και μπετόν πολύ μπετόν.

Σήμερα ο ίδιος χώρος ανακαινίστηκε, πλακοστρώθηκε και σε συνδυασμό με το απέναντι κομμάτι, το καταπράσινο πάρκο, αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο χώρου ομορφιάς και αναψυχής!

Παρακάτω ακολουθεί μια σειρά από αναμνηστικές φωτογραφίες που έχουν σχέση με την πλατεία της Γελαδαριάς.